Son günlərdə ABŞ-ın Ukraynaya qarşı mövqeyi avropalıların sərt reaksiyası ilə qarşılanıb; avropalılar ABŞ-ın onlardan yan keçəcəyindən şokdadırlar.
Amerikanın xarici siyasəti müttəfiqləri qarşısındakı öhdəliklərə sadiq qalmadan ani və strateji maraqlar üzərində qurulub. Bu ölkə soyuq müharibə dövründən bu günə qədər maraqları tələb etdiyi anda hətta ən yaxın dostlarını belə qurban verdiyini göstərib.
Bu yanaşmanın ən yeni nümunəsi avropalı liderlərin böyük narahatlığına səbəb olan Donald Trampın Ukrayna müharibəsi barəsindəki mövqeyidir.
Tramp, Ukrayna və Avropadan yan keçən razılaşma
Donald Tramp Viladimir Putinlə son danışığında Ukraynanın NATO-ya birləşməsinin “əməli olaraq mümkün olmadığını” vurğulayıb. O, həmçinin Kiyevin bütün torpaqlarını Rusiyadan ala bilməyəcəyini deyib.
Bu mövqe Avropa liderləri üçün təhlükə zəngidir. Çünki Trampın Movkva ilə Avropasız, hətta Ukraynanın özünün də rolu olmadığı birtərəfli müqavilə bağlamağa çalışdığının mümkün olduğunu göstərir.
Avropa ölkələri yaydıqları birgə bəyanatda vurğulayıblar ki, Ukraynanın gələcəyi barəsindəki hər növ müakirədə Avropanın iştirak etməsi vacibdir. Onlar Vaşinqtonun, xüsusilə də Trampın vəzifədə olması ilə Kremlə sövdələşmələr etməsindən və Ukraynanın taleyini Avropa olmadan təyin etməsindən narahatdırlar.
ABŞ-ın öz müttəfiqlərinə qarşı xəyanətinin tarixi keçmişi
ABŞ-ın Avropa qarşısındakı bu günki mövqeyi bu ölkənin öz müttəfiqlərinə qarşı ilk xəyanəti deyil. Amerikanın xarici siyasət tarixi bu ölkənin həssas anlarda öz dostlarını tənha qoyduğunu göstərən nümunələrlə doludur.
2021-ci ildə ABŞ NATO müttəfiqləri ilə lazımı tədbirləri görmədən qəflətən öz qüvvələrini Əfqanıstandan çıxartdı. Bu addım NATO missiyaları çərçivəsində Əfqanıstanda rol oynayan Avropa ölkələrini çətin vəziyyətə saldı. Avropa İttifaqının xarici siyasət rəhbəri Josep Borrell ABŞ-ın bu qərarını “Qərb üçün məğlubiyyət” kimi qiymətləndirmiş və demişdi: “Əfqanıstanda baş verənlər təhlükə zəngi idi ki, Avropanın həmişə Amerikaya arxalana bilməyəcəyini göstərdi.”
Həmçinin 2019-cu ildə Tramp administrasiyası qərara gəldi ki, ABŞ qüvvələrini Suriyanın şimalından çıxartsın. O, bu işi öz kürd müttəfiqlərinə heç bir xəbərdarlıq etmədən yerinə yetirdi. Bu addım Türkiyənin kürdlərin nəzarəti altında olan bölgələrə hücum etməsi üçün yol açdı. ABŞ-ın Suriyadakı keçmiş xüsusi elçisi Ceyms Ceffri sonralar Vaşinqtonun kürdlərə qarşı “mümkün olan ən pis şəkildə” xəyanət etdiyini etiraf etdi.
Amerikanın öz müttəfiqlərinə qarşı xəyanətinin digər bir nümunəsi bu ölkənin 2018-ci ildə İran nüvə sazişindən (JCPOA) birtərəfli şəkildə çıxması idi. Bu qərar Avropa ölkələrinin kəskin etirazlarına baxmayaraq qəbul edildi. Avropa İttifaqının o vaxtkı xarici siyasət rəhbəri Federika Moqerini bu hərəkətə cavab olaraq demişdi: “Aİ JCPOA-ya sadiq qalır, amma ABŞ-ın çıxışı bu ölkənin beynəlxalq öhdəliklərə sadiq qalmadığını göstərir.”
Bir çox Qərb analitikləri Amerikanın hətta ən yaxın müttəfiqləri qarşısında etimadsız olduğuna inanır. Harvard Universiteninin beynəlxalq əlaqələr professoru Stefan Valt dərc olunan bir məqaləsində yazıb: “Tarix göstərir ki, ABŞ istər demokratların, istərsə də reapublikaçıların rəhbərliyi altında heç zaman öz öhdəliklərinə sadiq qalmayıb. Bu ölkə yalnız öz qısamüddətli maraqları üçün qərar qəbul edir.”
Beləliklə də, Ukrayna barəsindəki son dəyişikliklər Amerikanın öz maraqlarının arxasınca olduğunu növbəti dəfə göstərdi, hətta əgər bu maraqlar ən yaxın müttəfiqlərinə xəyanət etməyə səbəb olsa belə. Öz yaxın müttəfiqlərinə qarşı belə bir yanaşması olan bir ölkə düşmənləri ilə müzakirədə etimad oluna bilərmi?
Cavab aydındır. Amerika heç bir razılaşmaya sona qədər əməl etmir. Bu ölkə maraqları tələb etdiyi zaman öhdəliklərindən geri çəkilir, müttəfiqlərini qurban verir və öz yolunu tənha gedir. ABŞ-a istər dost və istərsə də düşmən olan dünya liderləri öz siyasətlərini bu reallığı nəzərə alaraq qurmalıdırlar.
