İraq keçən il 2003-cü ildə Amerika tərəfindən işğal edilən zaman oğurlanan 23 min tarixî əşyanın geri qaytarılması barədə məlumat verdi, amma yəhudi arxivlərinin geri qaytarılması üçün aparılan səylər indiyə qədər nəticəsiz qalıb.
2003-cü ilin aprelində, ABŞ tankları Bağdadı işğal etdikdən sonra İraqın Neft Nazirliyini və Kəşfiyyat Təşkilatını mühasirəyə alırlar, lakin İraq Milli Muzeyi antik əsərlər mafiyası tərəfindən talan edilməsi üçün öz halına buraxılır. Digər bir amerikalı hərbçi qrup isə İraqın şimal və cənubundakı 2300-3800 il əvvəlki qədim və tarixi ərazilərdə hərbi bazalar qurur və müxtəlif bəhanələrlə bu əraziləri məhv edirlər.
İraq sivilizasiyasının təşkilatlanmış şəkildə talan edilməsi
İraq mədəniyyətinin talan edilməsi 1924-cü ilə, İraq Milli Muzeyinin qurulmasına gedib çıxır. Bu muzey Mesopotamiya, Sumer, Babil, Sasanid və digər mədəniyyətlərə aid çox qiymətli əsərləri özündə cəmləşdirirdi, amma 2003-cü ildə İraqın işğalından sonra bu əsərlərin oğurlanması bu oğurluqların əvvəlcədən planlaşdırıldığını göstərdi.
İraq Mədəniyyət Nazirliyindəki kimliyinin təhlükəsizlik səbəbləri ilə açıqlanmasını istəməyən bir məsul şəxs deyib ki, amerikalılar 2003-dən 2011-ə qədər İsrailin arxeoloji komandalarının, xüsusilə Babil və Ur bölgələrindəki qədim ərazilərə girmələrini təmin edərək onların təhlükəsizliyini təmin ediblər.
İraqın məlumatlarına görə, 2003-201-ci illər arasında təxminən 120 min əsər oğurlanıb. Bu oğurluqların əksəriyyəti 2014-2017-ci illər arasında Mosul Muzeyindən İŞİD tərəfindən həyata keçirilib.
İraq Milli Muzeyinin 2003-cü ildəki talanı dövlət qurumlarının talanlarından fərqli olaraq təsadüfi bir əməliyyat deyildi. Muzeyin keçmiş məsul şəxslərindən biri deyib: Bəzi ərəb ölkələri ilə əlaqəli olan təşkilatlanmış qruplar, üç gün ərzində amerikalıların dəstəyi ilə muzeyi talan etdilər.
O, oğruların muzeyin binalarına və əşyaların saxlandığı otaqlara bələd olduqlarını vurğulayaraq bildirib: Muzeydə qiymətli əsərlərin saxlandığı gizli bir otaq var idi. 2003-cü ilin aprelində, İraq işğal edildikdən bir ay sonra oraya getdikdə, bütün nadir zinət əşyaları oğurlanmışdı.
İraq Mədəniyyət Nazirliyinin keçmiş sözçüsü Abdüz-Zəhra Taliqani açıqlamasında deyib: Oğurlanan əsərlər qonşu bir ölkəyə qaçırılmış, sonra isə ABŞ və Avropaya daşınmışdı.
BƏƏ – rabitə körpüsü və əsərlərin ötürücü xətti
İraqın tarixî əsərlərinin oğurlanması ilə bağlı araşdırmalarda Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin izləri görünür. Müvəqqəti Koalisiya Hökuməti qurulduqdan sonra bu ölkənin həyati əhəmiyyətli obyektləri, o cümlədən hava limanlarının nəzarəti amerikalılara verilmişdi. Onlar uçuşları, təhlükəsizliyi, sərnişinlərin daxil olub-çıxmalarını və onların baqajlarını yoxlayırdılar.
Amerikalılar hava limanları üzərində tam nəzarətə sahib idilər və heç bir mal onların məlumatı olmadan İraqdın xaricinə çıxarılmırdı. Bu, İraqın tarixi əsərlərinin yerli, ərəb və xarici fiqurlar tərəfindən ölkədən çıxarılması üçün yaxşı bir fürsət yaratmışdı.
İraq mənbələri, o cümlədən İraq siyasətçisi “Əhməd Çəlbi”nin təhlükəsizlik komandasının rəhbəri “Məhəmməd Feysəl əl-Qəzi” bildirib ki, İraqın tarixi əsərlərinin Bağdad hava limanından Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə, oradan isə ABŞ və Avropaya daşınması həyata keçirilirdi.
Əl-Qəzi bildirib: “2003-cü ilin aprelində Çəlbinin əmri ilə Milli Muzeyə getdik. Bir neçə tarixi əsər, o cümlədən Babil Tora nüsxəsini çıxardıq və bunları hökumət qurulana qədər saxlamaq üçün “Temara”, Çəlbinin qızına verdik. Sonra mən, Çəlbi, qızı və İraq siyasətçisi “Məsəl əl-Alusi” əsərləri Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə apardıq və oradan İsrailə göndərildi.
2023-cü ilin May ayında, İraq Silahlı Qüvvələri Babil şəhərində beynəlxalq bir tarixi əsər qaçırılma şəbəkəsinin məhv edildiyini açıqladı və şəbəkənin üzvləri arasında bir BƏƏ vətəndaşı da olduğu bildirildi.
2017-ci ildə ABŞ Ədliyyə Nazirliyi “Habi Lobby” adlı bir ABŞ şirkətini İraqın tarixi əsərlərinin qaçaqmalçılığında ittiham edərək məhkum etdi. Bu şirkət, BƏƏ-li tacirlərdən 5500 İraq əsərini qanunsuz olaraq satın almışdı.
İraq əsərlərinin onlayn satışı
İraqın keçmiş Tarixi Əsərlər İdarəsinin rəhbəri “Məsna Abdüd-Davud” açıqlamasında bildirib ki, 200-dən çox İraq tarixi əsəri, o cümlədən “Qinul Aslanı” heykəli, beynəlxalq bazarlarda satılmaq üçün müəyyən edilmişdir.
Son illərdə yüzlərlə İraqın tarixi əsəri hərraclarda və vebsaytlarda, o cümlədən gizli vebsaytlarda (Dark Web) satılıb. “Live Auctioneers” və “Trocader” kimi vebsaytlar oğurlanmış İraq əsərlərinin 400 dollar qiymətə alınıb-satıldığı platformalardan olub.
Yəhudi arxivləri
İraq yazıçısı “Səlim Matar” bildirib ki, 2003-cü ilin May ayında, ABŞ-ın Xüsusi Əməliyyatlar Bölməsi, Bağdaddakı Kəşfiyyat Təşkilatının binasında gizli bir anbar tapır ki, orada İraqın rəsmi arxivlərinə aid 200 qutu var idi. Bu qutularda təhlükəsizlik sənədləri, Baas Partiyasının arxivi və Yəhudi arxivi mövcud idi.
İraq araşdırmaçısı “Nabil əl-Rəbii”nin sözlərinə görə, Yəhudi arxivi 48 parşömandan ibarət idi və bu parşömanlar, “Yaradılış Kitabının” (Tora) bəzi hissələrini əhatə edirdi, onlar av adamağı üzərinə yazılmışdı. Ayrıca, İbrahimi təqvimlər, 7002 köhnə kitab, 1692-ci ilə aid İbrahimi xütbələr toplusu, Babilin birinci və ikinci əsarəti ilə bağlı 1700 arxeoloji əsər, ən qədim Babil Talmudu nüsxəsi, ən qədim Tora nüsxəsi, İraq yəhudilərindən qalan bir neçə yüz illik hüquqi sənədlər və digər əsərlər Yəhudi arxivini təşkil edirdi. Bu əsərlər ABŞ-a və oradan Tel-Əvivə daşındı.
İsrail Xarici İşlər Nazirliyi 2015-ci ildə Yəhudi arxivinin bəzi hissələrinin İsraildə çatması münasibətilə bir mərasim təşkil etdi. 2010-cu ildə isə İsrailin 7-ci kanalı, Babil Muzeyindən qaçırılmış bir Tora parşömanının filmini yayımlamışdı.
İŞİD və İraqın qədim abidələrinin talan edilməsi
2014-cü ildə İŞİD Mosul, Tikrit, Ramadi və İraqın qərb və şimal bölgələrini ələ keçirdikdən sonra Mosul Muzeyindən İraqın qədim əsərlərini talamaq layihəsinə başlayıb.
İŞİD Mosul Muzeyinin və Həzrəti, Nəmrud və Xursbad kimi qədim yerlərin dağıdılmasına dair film nümayiş etdirdiyi halda, muzeyin eksponatları Türkiyə bazarlarına, oradan da Avropaya gedib çıxdı.
İraq bu günə qədər 23 min tarixi əsəri geri qaytarıb ki, bunların hamısı ABŞ və Böyük Britaniyada tapılmışdı. Bununla yanaşı, bir çox əsərin geri qaytarılması ilə bağlı səylər ya uğursuz olub, ya da hələ də davam edir.
