ABŞ prezidenti Donald Trampın ukraynalı həmkarı Vladimir Zelenski ilə Kiyevə qarşı alçaldıcı hərəkət kimi şərh edilən görünməmiş mübahisəsi ABŞ-ın 1950-ci illərdə müttəfiqi olan Cənubi Koreya ilə tarixi rəftar modelini xatırladır.
Rusiya və Amerika arasında Ər-Riyadda Ukrayna müharibəsi ətrafında müzakirələr bir daha dünyanın geosiyasi xəritəsini göstərdi. Ukrayna və Avropanın iştirakı olmadan aparılan bu danışıqlar tarixi nümunəni xatırladır:
Qısamüddətli qazanc əldə etmək üçün müttəfiqləri qurban vermək. Bu nümunə daha öncə Koreya Müharibəsində (1950-1953) və 1953-cü il atəşkəs razılaşmasında özünü göstərdi. Hansı ki, Amerika Cənubi Koreyanın tələblərinə məhəl qoymadı və bu günə qədər nəticələrini davam etdirən şeyləri tətbiq etdi. İndi Ukrayna və Avropa bu oyunun yeni qurbanlarıdır.
1. Ər-Riyad danışıqları: qurbanların iştirakı olmadan güc oyunu
Ukrayna və Avropanın xaric edilməsi: Səudiyyə Ərəbistanının ev sahibliyi etdiyi son danışıqlarda ABŞ və Rusiya “atəşkəs” və “münasibətlərin normallaşdırılması” ilə bağlı danışıqlara başlayıb, lakin Kiyev və Brüssel prosesdən tamamilə kənarlaşdırılıb. Zelenski vurğulayıb: “Bizim iştirakımız olmadan istənilən razılaşma etibarsızdır”. Rusiyanın xarici işlər naziri Lavrov da Avropanın “danışıqlarda heç bir rolunun olmadığını” açıqlayıb.
Pərdəarxası məqsədlər: Səfirlərin qaytarılması, iqtisadi əməkdaşlıq və Moskva ilə Vaşinqton arasında gərginliyin yumşaldılmasına dair razılaşmalar göstərir ki, ABŞ Ukraynanın maraqlarına məhəl qoymamaq mənasında olsa belə, vasitəçi güc kimi öz mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışır.
Tramp mübahisəli bəyanatında Ukraynanı müharibəyə başlamaqda günahlandırıb və deyib: “Əgər siz üç il əvvəl təslim olsaydınız, bu gün burada olmazdıq”.
2. Koreya müharibəsi: Müttəfiqləri qurban vermənin ilk nümunəsi
1953-cü il razılaşması və Seula məhəl qoyulmaması: Koreya Müharibəsində ABŞ Cənubi Koreyanı dəstəkləməsinə baxmayaraq, nəhayət Sinqman Rey (o vaxtkı prezident) ilə məsləhətləşmədən Sovet İttifaqı və Çin ilə atəşkəs müqaviləsi imzaladı. Bu razılaşma yarımadanın bölünməsinə səbəb olmaqla yanaşı, həm də Cənubi Koreyanı onun uzunmüddətli təhlükəsizliyinə xələl gətirən şərtləri qəbul etməyə məcbur etdi. . Amerikalı Trumen hədələdi: “Əgər siz çox israr etsəniz, mən qoşunlarımı çıxarıb, sizi Çin və Sovet İttifaqına təslim edəcəyəm”.
Uzunmüddətli nəticələr: Müqavilə nəinki uzunmüddətli sülh gətirmədi, o, Cənubi Koreyanı şimal qonşusunun daimi təhlükəsinə məruz qoydu. Amerika bu hərəkəti ilə müttəfiqlərə sədaqətdənsə, strateji maraqlarını üstün tutduğunu göstərdi.
Cənubi Koreyanın o vaxtkı prezidenti Sinqman Rey (sağda), ABŞ-ın 33-cü prezidenti Harri Trumen (solda), Missuri ştatı, 1954-cü ilin Avqustu
3. Əsas oxşarlıqlar: Koreyadan Ukraynaya
1. Müttəfiqlərin danışıqlardan çıxarılması:
– Koreya müharibəsində Seul danışıqlar masasından uzaqlaşdırıldı.
– Ukraynada Kiyev və Brüssel Ər-Riyadda danışıqlar masasından çıxarılıb.
2. Təhlükəsizlik əsaslandırması:
– Koreyada Amerika kommunizmin yayılması qorxusunu bəhanə edirdi, amma əməldə müharibənin xərclərini azaltmağa çalışırdı.
– Ukraynada Tramp “davamlı sülh” iddiası ilə Rusiya ilə iqtisadi fayda danışıqları aparır.
3. Müttəfiqi tərk etmək təhlükəsi:
– Truman Cənubi Koreyaya xəbərdarlıq edib ki, şərtləri qəbul etməsələr, qoşunları geri çəkəcək.
– Tramp Ukraynaya hərbi yardımı kəsməklə Kiyevə təzyiq göstərib
4. Ərazi bölgüsü:
– Koreya iki yarıya bölündü.
– Ukraynada “müvəqqəti atəşkəs” və “təzyiqli seçkilər” daxil olmaqla üç mərhələli planlar təklif olunub ki, bu da Ukrayna ərazisinin bir hissəsinin itirilməsinə gətirib çıxara bilər.
Avropanın cavabı: tarixdən dərslər
İllərdir Amerikanın strateji müttəfiqi olan Avropa Birliyi indi acı bir reallıqla üz-üzədir: Amerika artıq etibarlı deyil. Avropa liderlərinin Parisdə fövqəladə toplantısı göstərdi ki, onlar təhlükəsizlik tənliyindən kənarda qalmaqdan qorxurlar. Almaniya kansleri Olaf Şults xəbərdarlıq edib: “Avropa təhlükəsizliyi ikitərəfli razılaşmalara qurban verilməməlidir”.
Avropa liderlərinin Parisdə fövqəladə görüşü, 2025-ci ilin fevralı
Qeyd: Tarix təkrarlanır
Cənubi Koreya və Ukrayna təcrübəsi göstərir ki, Amerika beynəlxalq böhranlarda ilk növbədə rəqiblərinə zərər vurmağa, daha sonra isə rəqibləri (Rusiya və Çin) ilə gərginliyi azaltmağa üstünlük verir.
Amerikanın müttəfiqləri Vaşinqtona tam etimad etmək əvəzinə regional ittifaqlarını və müdafiə imkanlarını gücləndirməlidirlər. Ukrayna və Avropa Cənubi Koreyanın təcrübəsindən öyrənməlidir ki, məcburi sülh heç vaxt davamlı deyil və yeganə həll yolu danışıqlarda bərabər iştirakdır.
