“Əbu Ğərib”, “Quantanamo”, “Boka düşərgəsi”, ABŞ-ın İraqdakı həbsxanaları Əbu Bəkr əl-Bağdadi və əl-Colani üçün nəinki qorxulu yer, əksinə, İŞİD və sonralar Təhrir əş-Şam kimi qruplaşmaları yaratmaq üçün bir fürsət idi.
“Biz heç vaxt Bağdadda ya başqa yerdə belə bir formada bir-birimizin ətrafında toplaşa bilmərik… Biz burada (Boka həbsxanası) təkcə təhlükəsizlikdə deyildik, həm də əl-Qaidə rəhbəri ilə yalnız bir neçə yüz metr fasiləmiz vardı.” Bu sözlər İŞİD üzvlərindən biri olan Əbu Əhmədin 2014-cü ildə verdiyi müsahibədə işarə etdiyi ABŞ zindanları barəsindəki açıqlamalarıdır.
The Guardian qəzeti “İŞİD: Daxili hekayə” adlı məqalədə ABŞ həbsxanalarının daxili hadisələrinin bir çoxunun üstünü açıb. Hansı ki, o həbsxananın keçmiş məhbusları indi tanınmış terrorçu simalara çevriliblər. Əbu Bəkr əl-Bağdadi və əl-Colani onların ən mühümlərindəndir.
Bokada nələr baş verib?
Boka düşərgəsi İraqda həbs olunan hər bir kəsin bədəninə ilk anda lərzə salan qorxulu ad idi. 2000-ci illərin əvvəllərində sonradan bu yerdən dünyanın tanınmış terrorçularını yetişdirən universitet kimi yad olunacağını və bu həbsxanada yetişənlərin bütün dünyanı qarışıqlığa və zorakılığa sürükləyəcəklərini az adam düşünürdü.
İraqın əl-Qaidə rəhbərlərindən olan Əbu Bəkr əl-Bağdadi kimi tanınan İbrahim Əvvad İbrahim əl-Bədri əs-Samirrai 2004-cü ildə ABŞ qüvvələri tərəfindən Bağdadın cənubundakı Fəllucə şəhərində saxlanılıb və Boka düşərgəsinə göndərilib.
Boka Bağdadiyə həbsxanada olan digər qruplarla, oradakı insanlarla əlaqələrini genişləndirmək və İŞİD-i yaratmaq üçün bir fürsət oldu.
Əbu Əhməd verdiyi müsahibədə Bokanın İŞİD-in yaranmasındakı xüsusi roluna və Bağdadiyə olunan hörmətə işarə edərək bildirib: O, (Əbu Bəkr Bağdadi) Amerika ordusunda çox hörmət olunurdu. Başqa düşərgəyə getmək istəsəydi, bunu edə bilirdi, amma biz gedə bilmirdik. Bütün bu vaxt ərzində onun rəhbərlik etdiyi yeni bir strategiya onların gözləri önündə formalaşırdı və o, İslam hökuməti yaratmaq idi.”
Bokanın bu keçmiş məhbusu vurğulayıb: Əgər ABŞ-ın İraqdakı həbsxanası olmasaydı, indi İŞİD olmazdı. Boka düşərgəsi bir fabrik idi. Bizim hamımızı, bizim ideologiyamızı hazırladı… Həbsxana ən yaxşı mühit idi. Bizim hamımız (təkfirçi insanlar) həbsxanadan çıxandan sonra bir-birimizlə görüşməyə razı idik…Bir çoxumuz həbs olunmazdan öncəki işlərimizlə (terror əməliyyatları) məşğul olurduq, amma bu dəfə ondan daha yaxşı yerinə yetirirdik.”
Bağdadi həbsxanadan çıxdıqdan və İŞİD-i yaratdıqdan sonra İraqın və daha sonra Suriyanın bir çox bölgəsində xaos yaradıb, öz qruplaşmasının fəaliyyətlərini genişləndirdi.
Bu qrup sonralar İraq və Suriya orduları, həmçinin müqavimət qruplarının dəstəyi ilə xeyli dərəcədə cilovanıb, İraq və Suriyanın bölgələrinin çoxundan çıxarıldı. Amma qrup uzun müddət Asiyanın cənubunu qarışıqlığa sürüklədi və digər üsyançı qrupların yaranmasına zəmin yaratdı. Boka, Bağdadi və İŞİD bu günki Təhrir əş-Şamın yaranma toxumunu əkdilər.
Əl-Colani – əl-Bağdanin ən görkəmli tələbəsi
Colani və Bağdadinin tanışlığı 2010-cu ilə və Boka düşərgəsinə qayıdır. İndi öz əsil adını, yəni “Əhməd əş-Şər”i hər kəsə, xüsusən də mediaya adiləşdirməyə çalışan Colani 2010-cu ildə ABŞ qüvvələrinin əli ilə həbs olunaraq Bokaya göndərilib. Bu, onun İŞİD-lə əlaqələrinin və sonrakı əməllərinin başlanğıcı idi.
BBC-nin məlumatına əsasən, Colani medialara verdiyi açıqlamasında bildirib ki, 2011-ci ildə Suriyada Bəşşar Əsəd əleyhinə silahlı qarşıdurmalar başlayandan sonra Bağdadi ona Suriyaya gedib, orada təşkilatın bir qolunu yaratmaq tapşırığı verib.
Colani sonralar İŞİD-lə gizli əlaqədə olan “Cəbhə ən-Nusrə” adlı silahlı qrup yaratdı. Sonra Colani 2013-cü ildə bu qrupun İŞİD-lə əlaqəsini kəsdi və əl-Qaidəyə birləşdi. Zahirən onun əl-Qaidə ilə əlaqəsi çox uzun çəkmədi. Nəhayət, o, 2016-cı ildə yazılmış səs yazısında əl-Qaidədən ayrıldığını elan etdi.
Artıq bu günlərdə insanların çoxuna tanış ad olan “Heyət Təhrir əş-Şam” Colaninin başçılığı ilə 2017-ci ildə yaradıldı. O, öz qüvvələrinin digər üsyançı qruplarla birləşdiyini və Təhrir əş-Şamı yaratdığını açıqladı. Hazırda bu qrup Dəməşq və Suriyanın bir çox bölgələrinə hakim olub və Şam ərazilərinə hakimlik etmək ardıncadır.
ABŞ həbsxanaları – təkfirçilərin təlim düşərgəsi
Keçmiş ABŞ rəsmilərindən bəzisi də bu ölkənin təkfirçilərin təlimindəki rolunu etiraf edib.
İraq hadisələrində çox mühüm rol ifa edən ABŞ ordusunun keçmiş müşaviri “Emma Sky” İŞİD-lə bağlı sənədli filmdəki müsahibəsində bu həbsxanaların roluna işarə edərək bildirib: Bu həbsxanalarda bir müddət qalan bir sıra insanlar onları (həbsxanaları) cihad (təkfirçi) təlimi düşərgələri kimi təqdim edirdilər. İnsanlar həbsxanada bir yerdə olmaqla yeni şəbəkələr yaratdılar.”
Daha öncə isə Donald Tramp açıqlamasında İŞİD-i Barak Obama və Hilları Klintonun yaratdığını vurğulamışdı.
