İranın Qərb mediasındakı görüntüsü illərdir təkrarlanan şablonlar və bir tərəfli hekayələrin tələsinə düşüb; 2022-ci ilin minlərlə etirazçısının edam edilməsi iddiasından tutmuş, böhran və təhlükəsizliyin ön planda olduğu mənzərələrə qədər. Amma bu hekayələr hadisələrin tam həqiqətini əks etdirirmi? Dəqiq və sənədlərlə əsaslandırılmış araşdırma vasitəsilə təhriflər və yanlış hekayələr ortaya çıxır.
Son illərdə beynəlxalq medianın İranla bağlı xəbərləri əsasən böhranlar, insan hüquqlarının pozulması və təhlükəsizlik təhdidləri mövzularına fokuslanıb. Bu isə İranın bir tərəfli və çox zaman yanlış bir imiclə təqdim olunmasına səbəb olub.
Bu hesabatda Qərb və bəzi digər medialarda yer alan qeyri-dəqiq iddialar, yayğın stereotiplər və ziddiyyətli rəvayətlər üzərində dayanaraq, az əks etdirilən reallıqlara və İran haqqında müxtəlif baxış bucaqlarına işıq salınır.
Eyni zamanda, xarici jurnalistlərin və turistlərin sahə təcrübələrinin əks olunması, İran cəmiyyətinin və mədəniyyətinin fərqli və daha real simasını nümayiş etdirir ki, bu da qlobal auditoriyanın İranı daha dərindən və balanslı şəkildə anlamasına kömək edə bilər.
2022-ci il etirazçıları üçün 15000 ölüm hökmü yalanının mənşəyi
16 Noyabr 2022-ci ildə The Guardian, “İran etirazları ilə bağlı yalan yazı tez bir zamanda yayıldı; sosial media bunu bir daha səhv başa düşə bilməz” başlıqlı hesabatında, sosial mediada guya “İranda dəhşətli cinayəti” ortaya qoyan yazının dərci haqqında yazdı.
İki gün ərzində 315000 bəyənmə toplayan və Castin Trudeau, Viola Davis, Elijah Wood, Sophie Turner və Peter Frampton da daxil olmaqla, tanınmış simalar tərəfindən minlərlə dəfə retvit edilən paylaşım Guardian-a görə yalan idi!
Yazıda deyilir ki, “İran bütün üsyançılar üçün “ağır dərs” olaraq 15 min etirazçını edam cəzasına məhkum edib”. The Guardian yazır ki, iddia “doğru deyil” və media orqanı hesabatını dərc edənə qədər orijinal yazı, eləcə də əksər retvitlər silinib.
Bu, İranın mənfi mənzərəsini çəkmək üçün yalan məlumatların yayılmasının, hakimiyyətin natamam və qeyri-real görüntüsünün təqdim edilməsinin, o günlərin emosional-siyasi ab-havasından sui-istifadənin, qlobal ictimai rəyə təsir göstərməyin, İranla bağlı xəbər və hadisələrin işıqlandırılmasında dəqiqlik və dəqiqlik prinsiplərinə riayət etməməyin bariz nümunəsidir.
Fransa mediasında İranın böhranlı görüntüsü
Fransa mediası adətən İranı təhlükəsizlik təhdidləri olan ölkə kimi təqdim edir. İranın nüvə proqramı bu mediada tez-tez gündəmə gələn ən mühüm məsələlərdən biridir.
Məsələn, “Le Monde” media orqanı 2023 və 2024-cü illərdə İranın nüvə böhranını 45 dəfə təhlil edərək, bu mövzuda ayda orta hesabla 3 xəbər dərc edib. Bu xəbərlərin məzmunu İrandan dünya və Fransanın müttəfiq ölkələri üçün narahatlıq və ciddi təhlükə ehtimalından xəbər verir.
Digər tərəfdən, Fransanın bəzi KİV-ləri İran-Fransa diplomatik əlaqələrinə uyğun olaraq, İranın zəngin mədəniyyət və tarixini tanıtmağa çalışıblar. Bununla bağlı Fransada qədim İran, ədəbiyyat, rəssamlıq, incəsənət haqqında sərgilər keçirilir.
Lakin Məhsa Əmininin ölümündən sonra bu media orqanlarının diqqəti daha çox etiraz edən sənətçilərin dəstəklənməsinə və İrandakı məhdudiyyətlərin və təzyiq hisslərinin işıqlandırılmasına yönəlib. Onların işıqlandırılması çox vaxt neqativ xarakter daşıyır və insan hüquqlarının və əsas azadlıqların pozulmasını vurğulayır. Məsələn, 2024-cü il aprelin 21-də Le Monde İran haqqında sənədli film yayımladı və ölkədəki vəziyyətin olduqca tənqidi mənzərəsini təqdim etdi, zorakılıq və repressiyaları vurğulayan sözlərdən istifadə edərək, İranı avtoritar və qəddar dövlət kimi təqdim etdi, xüsusən də qadın hüquqları və fərdi azadlıqlar sahəsində.
Turistlərin İrana səfəri Qərbin yaratdığı mənfi imici təsirsizləşdirir
Aprelin 13-də əsasən ABŞ-ın Stenford Universitetinin məzunlarından və digər ölkələrdən, o cümlədən Macarıstandan, Çexiyadan, Avstraliyadan olan bir qrup xarici turist İmam Rzanın (əleyhissalam) hərəmini ziyarət edib, ziyarətgahla tanışlıqda iştirak ediblər.
Macarıstandan olan xanım Sonders qonaqpərvərliyə və mehribanlığa görə İran xalqına təşəkkür edərək deyib: Təəssüflər olsun ki, Qərb ölkələri və mediası İran xalqının fərqli imicini təqdim edir ki, bu həqiqətə uyğun deyil. İrana səyahət bu imicini neytrallaşdırmaqla yanaşı, turistlərin yenidən bu qədim və sivil diyara səyahət etmək istəyini və istəyini artırıb.
İndoneziyalı Jurnalistlər: Qərb mediası bizim gördüklərimizdən fərqli idi
2022-ci ilin Fevral ayında üç indoneziyalı jurnalist və media fəalı İrana səfərləri zamanı İran İslam Respublikası Xəbər Agentliyində (İRNA) göründülər.
“Rakyat Merdeka” qəzetinin icraçı redaktoru “Məhəmməd Rosmadi”, universitet professoru və Respublika Merdeka Xəbər Agentliyinin baş meneceri “Tequ Santosa” və media fəalı və İndoneziyanın “Komparan” xəbər saytının təsisçisi “Arifin Ashdad” Qərb mediasının İslam Respublikasına və İrana qarşı saxtakarlıq və imic nümayiş etdirmək səylərinə toxunublar. İran həqiqətləri Qərb mediasının İran haqqında dərc etdiyi yalan və mənfi xəbərlərdən açıq şəkildə fərqlənir.
Bu İndoneziyalı media fəalları qadınların müxtəlif sahələrdə, xüsusilə də qadınların müxbir, redaktor və yazıçı vəzifələrində olmasını İranda qadınların mühüm mövqeyinə bir nümunə kimi qiymətləndirib və deyiblər: Qərbə bağlı medianın İranda qadınların mövqeyi ilə bağlı təbliğatı yaxından müşahidə etdiyimizdən tamamilə fərqlidir.
Fair Observer-in Qərb mediasının İranla bağlı stereotiplərini tənqid etməsi
Amerika media orqanı Fair Observer 2024-cü ilin fevralında “ABŞ və Medianın İran Haqqında Dediyi Yalanlar” başlıqlı məqaləsində ABŞ mediasını ABŞ hökumətinin İranla bağlı rəvayətlərini gücləndirməkdə ittiham edib və bu rəvayətin həqiqətdən uzaq olduğunu qeyd edib.
Məqalədə bildirilib ki, ABŞ və Qərb mediası adətən ABŞ hökumətinin İranla bağlı rəsmi rəvayətlərini diqqətlə araşdırmadan və tənqid etmədən əks etdirir və bu səbəbdən İran “diktatura”, “terrorun sponsoru” və “təhdid” kimi təqdim olunur. Lakin bu görüntü çox vaxt birtərəfli və mənfi olur və faktlar, İran cəmiyyətinin müxtəlif baxışları və onun siyasəti nəzərə alınmadan qurulur.
Məqalədə, həmçinin qeyd edilib ki, media çox vaxt İranın daha müsbət və mürəkkəb cəhətlərinə toxunmaqdan yayınır; İranın İŞİD-in məğlubiyyəti kimi terrorizmlə mübarizədə fəal rolu və İranın digər hökumətlərlə struktur və siyasi fərqlilikləri da daxil olmaqla.
O, həmçinin qeyd edib ki, media daha dərin təhlillər əvəzinə daha çox zorakılıq, repressiya və insan haqlarının pozulmasına diqqət yetirir və İran hökumətinin hərəkətlərinin arxasında duran səbəb və motivləri tam və ya balanslı şəkildə təqdim etmir ki, bu da ictimai şüurda İran haqqında çox mənfi və ədalətsiz ümumi təsəvvür yaradır.
Nəticə
Qərb və müttəfiq ölkələrin mediası İrana dair xəbərləri çox vaxt qərəzli, stereotipik və tək tərəfli şəkildə təqdim edir. Bu yanaşma əsasən insan hüquqları pozuntuları, təhlükəsizlik təhdidləri və sosial məhdudiyyətlərə fokuslanaraq, İranın mədəni, siyasi və ictimai müxtəlifliyini nəzərə almır.
Bu cür təqdimatlar yalnız reallığı təhrif etmir, həm də qlobal ictimai rəyə mənfi təsir göstərir.
Alternativ baxışlar, məsələn, Qərblə həmfikir olmayan medianın reportajları və xarici jurnalist-turistlərin şəxsi təcrübələri informasiya balansını qismən bərpa edə bilər.
İranın daha ədalətli və real şəkildə təqdim olunması üçün, çoxsəsli, sahə əsaslı və tənqidi informasiya modelləri gücləndirilməlidir.
