ABŞ prezidenti Donald Trumpın Qəzza zolağının sakinlərini köçürmək, Qrenlandiya adasını almaq, Panama kanalını geri qaytarmaq və Kanadanı ABŞ-ın 51-ci ştatına çevirmək kimi bəyanatları, müstəmləkəçilik dövrünü xatırladır və ölkələrin əməkdaşlıq etməyə olan etibarını zəiflədir. Bu cür fikirlər beynəlxalq səviyyədə narahatlıq yaradır və ölkələr arasında gərginliyi artırır, çünki onlar ABŞ-ın imperialist məqsədlər güddüyünü düşünürlər.
Müstəmləkə fantaziyaları illüziya üzərində inkişaf edir. Keçmişdə və ya indiki dövrdə imperialist güclər öz təxəyyüllərində iddialı məqsədlərinə çatmaq üçün əhalini ərazilərdən çıxarmaq, sərhədləri yenidən cızmaq və tarixi silmək istəyirlər. Bu cür fantaziyalarda bir bölgənin yerli sakinlərinə tullana bilən birdəfəlik mal kimi baxılır. Trampın fələstinliləri İordaniya, Misir və ya Səudiyyə Ərəbistanına köçürmək və ya sakinlərinin istək və iradəsini nəzərə almadan ölkələri satın almaq təklifi belə bir illüziyanın təkrarı ola bilər.
Tramp etnik təmizləməyə çağırır və daha da irəli gedərək Qəzzə zolağının Amerikanın nəzarəti və işğalı altında olmasını iddia edir. O, Qəzzə zolağının “Yaxın Şərqin Rivierası”na çevrilməsini istədiyini bildirib; yəni fələstinlilərin yeri olmayacaq kurort. Yəni bu təklif Qəzzə zolağının sakinlərinin köçürülməsini və didərgin düşməsini nəzərdə tutur.
Müstəmləkə tarixi belə fantaziyalarla doludur. İsrail rejimi yarandığı gündən bəri müstəmləkəçi dövlət kimi çıxış edərək, yerli əhalini parçalayıb məhv edib. 750.000 fələstinlinin Fələstin torpaqlarından zorakılıqla təmizləndiyi Nikbət günündən Qəzzə zolağına davam edən hücumlara qədər İsrail rejiminin hərəkətləri ABŞ-ın əməkdaşlığı və dəstəyi ilə həyata keçirilən müstəmləkəçilik məntiqini əks etdirir.
Trampın müstəmləkəçilik xəyalları təkcə Qəzzə zolağı ilə məhdudlaşmır
Trampın Qrenlandiya iddiası ilə bağlı vəsvəsəsi köhnə imperialist rəvayətlərin yeni versiyasıdır. Tramp Qrenlandiyanı zorla alacağını və ya ələ keçirəcəyini deyir.
Amerika xəbər şəbəkəsi CNN bir hesabatda, Trampın Qrenlandiyanı satın alması ilə bağlı intellektual narahatlığını Qrenlandiyadan başqa, Panama kanalı və Kanadanı satın almağı və onları Amerika ərazisinə birləşdirməyi ehtiva edən “imperialist torpaq ələ keçirmə” kimi təsvir edib.
Jurnalistlərdən birinin Qrenlandiyanı ələ keçirmək üçün “hərbi və ya iqtisadi gücdən” istifadə etməyi və Panama kanalını geri almaq kimi digər iddialı ərazi məqsədlərini həyata keçirməyi istisna edib-etməyəcəyi sualına Tramp belə cavab verib: “Xeyr, bunların heç biri barədə sizi əmin edə bilmərəm, amma deyə bilərəm ki, iqtisadi təhlükəsizliyi qorumaq üçün onlara ehtiyacımız var”.
ABŞ prezidenti daha sonra mətbuat konfransında ABŞ-ın uzunmüddətli müttəfiqini Qrenlandiyanı mübadilə etməyə məcbur etmək üçün Danimarkaya yüksək tariflər tətbiq etməkdən danışıb; bu adanın müstəqillik istəyən insanların tələblərinə əhəmiyyət vermədən.
Qrenlandiya Tramp üçün bir neçə səbəbə görə vacibdir. Birincisi, strateji. Ada minerallar, təbii qaz və neftlə zəngindir. Avropa Komissiyasının hesabatına görə, Avropanın gələcəyi üçün vacib olan otuz dörd “kritik xammaldan” iyirmi beşi Qrenlandiyadadır.
İkincisi, Arktikada faydalı qazıntılar, eləcə də böyük neft və qaz ehtiyatları var – onların əksəriyyəti Rusiya ərazisində yerləşir – gələcəkdə hansısa iqtisadi qarşıdurma üçün potensial yaradır. Bu, xüsusilə vacibdir, çünki iqlim dəyişikliyi buzların əriməsini gücləndirir və gəmiçilik zolaqlarının xarakterini dəyişir.
Nəhayət, Qrenlandiya həm ABŞ ordusunu, həm də onun ballistik raketlərin erkən xəbərdarlıq sistemini daimi olaraq yerləşdirən ABŞ-ın Pitofik kosmodromudur. ABŞ-dan Avropaya ən qısa yol Qrenlandiyadan keçir, buna görə də bu xüsusi adanın əhəmiyyəti böyükdür.
Trampın ölkə işğalı arzusu daxili problemlərin həllinə yönəlməyə imkan vermir
Trampın ölkələri işğal etmək arzusu ABŞ daxilində müqavimətlə qarşılaşıb. Trampın tənqidçiləri hesab edirlər ki, o, sərhədləri genişləndirmək əvəzinə daxili problemləri həll etməyə diqqət etməlidir.
Hətta Trampın respublikaçı həmkarları da Kanadanı ələ keçirərək Amerika imperiyasının genişlənməsindən narazı və çaşqındırlar. Bir vaxtlar Kanada ilə yaxşı münasibətləri olan Tramp 2017-ci ildə Kanadanın o vaxtkı baş naziri Castin Trüdonu qəbul edərkən demişdi: “Kanada kimi qonşumuz olduğu üçün özümüzü çox şanslı hiss edirik”. Əməkdaşlıq və ticarətdə daha çox körpü qurmaq üçün çoxlu imkanlarımız var”.
Trampın müstəmləkəçilik siyasəti onun “İlk növbədə Amerika” şüarını sual altına alır.
Trump iddia edir ki, “Qızıl Dövr”ü Amerikaya geri qaytarıb, amma onun bu dövrə istinad etməsi, çox sayda Latın Amerikası ölkəsi üçün, imperializm və istismar dövrünü xatırladır. Panama bu tarixi ən yaxşı şəkildə tanıyır, çünki onlar bir neçə onillik boyunca amerikalıların nəzarətində olan bir kanalın yükünü daşıyıblar və bu kanal yalnız ölkənin iqtisadiyyatını deyil, həm də onun kimliyini göstərir.
Trampın “İlk növbədə Amerika” şüarı beynəlxalq əməkdaşlıq və digər ölkələrin suverenliyinə hörmət hesabına ABŞ-ın maraqlarını ön plana çıxarır. Tramp ticarət, təhlükəsizlik və ədalətsiz ticarət münasibətləri barədəki narazılıqlardan daim öz bazasını gücləndirmək üçün istifadə edir. Onun Panama ilə bağlı açıqlamaları, digər ölkələrin ABŞ-ın şəxsi maraqları uğrunda müzakirə vasitəsi kimi qəbul edildiyi ticarət düşüncəsinin ən son nümunəsidir.
