İngiltərə saytlarından birinin yazdığına görə, məxfilikdən çıxmış sənədlər göstərir ki, İngiltərə ikinci dünya müharibəsindən bu günə kimi 27 ölkədə xarici dövlətləri çevirmək üçün 40-dan çox çevriliş planı hazırlayıb yaxud onları icra edib. Bu layihələrin planlaşdırılması və icrasına təhlükəsizlik qrumlarının tədbirləri, aşkar və gizlin müdaxilələr və terror daxildir.
İngiltərə tədqiqat nəşri olan “Decalcified UK”, öz sözləri ilə desək Britaniyanın dünyadakı rolunu aşkar edən mediya təşkilatıdır. Bu nəşr deyir ki, Britaniyanın hərbi və kəşfiyyat təşkilatları, ən güclü şirkətləri və onların dünyada təsirlərini araşdırır və Britaniyanın izi ilə gedir.
Bu məlumat bazasının hesabatına görə, ola bilsin İngiltərə kəşfiyyat orqanlarının 1945-ci ildən həyata keçirdiyi ən məşhur çevrilişlərindən biri, C.I.A-ın həmkarlığı ilə planlaşdırılmış əməliyyatla baş tutmuş 1953-cü ildə İranda seçilmiş və xalq hökümətinin çevrilməsi olub. Bununla belə, İngiltərənin ikinci dünya müharibəsi bitdiyi vaxtdan hökümətləri yıxmaq üçün ən azı digər 41 tədbirdə əli olub.
Bu tədbirlər kəşfiyyat əməliyyatlarından tutmuş hərbi əməliyyatlara qədər həm aşkar, həm də gizli şəkildə həyata keçirilib. İngilis dövlət xadimlərinin fikrincə onlardan bəziləri uğurlu olub, halbuki, onlardan bir çoxu müəyyən olunmuş hədəflərə çata bilməyib.
İngiltərənin bu kəşfiyyat layihələrinin və addımlarının bir çoxu az miqdarda məlumdur və onlardan az bir hissəsinin təfərrüatları dərc olunub. Halbuki, qalanları məxfi şəkildə saxlanılıb.
1953-cü il, o zamandan bəri Britaniya hökümətinin planlaşdırıcıları üçün illərin ən izdihamlısı hesab olunur. İranda Məhəmməd Müsəddiq (hökumətinin) devrilməsindən əlavə, onlar Milliyyətçi Partiyasının siyasətçisi “Çedi Caqan”-nın rəhbərlik etdiyi İngiltərə Qvianasında seçilmiş və xalq hökümətini çevirmək üçün silahli qayıq göndərdilər.
Həmin vaxtda, onlar Latın Amerikasının digər ölkəsi Qvatelamada hökumət əleyhinə təbliğat əməliyyatları həyata keçirməkdə idilər. İngiltərənin addımı, Jacobo Arbenzin rəhbərlik etdiyi digər bir milliyyətçi və seçilmiş hökuməti devirməkdən ötrü C.I.A planını həyata keçirmək üçün zəmin yaratdı.
Sanki, bu addımlar kifayət deyilmiş. Buna görə də İngiltərənin gizli əməliyyat qüvvələri Misir prezidenti “Camal Əbdun-Nasir”-i öldürmək üçün plan hazırlayırdılar. Bu layihə, Nasirin 1952-ci ildə millətçi inqilabda qüdrətə çatmasından sonra planlaşdırılırdı.
Nasirin hakimiyyətə gəlməsi İngiltərənin Orta Şərqdəki mövqeyinə, repressiv və (region) mühafizəkar monorxiyaların sabitliyinə problem yaratdı –onlardan bir çoxu təbiətcə orta əsrlərə yaxın idi-Britaniya höküməti ondan sonra və hal-hazırda bu cür sistemləri, xüsusi ilə Orta Şərqda dəstəkləyir.
Qəddar planlar
Ötən əsrin 50-ci illərində İngiltərə rejiminin hökümətləri dəyişmə planları qəddarcasına idi. 1956 və 1957-ci illərdə Suriyada millətçi hökümətlərə qarşı qiyamlar planlaşdırmaq üçün daha məşhur əməliyyat planlarını hədəfə aldılar. Amma onların heç biri tam şəkildə icra olunmadı.
Bununla belə, həyata keçirilmiş bir plan ABŞ-ın təhriki ilə İndoneziyada baş tutmuş gizli müharibə idi. Məqsəd, İndoneziyanın prezidenti “Sukarno” əleyhinə qiyama zəmin yaratmaq idi və ölkənin bir çox ucqar adalarında başladıldı. Bu, Britaniyanın ən az tanınmış, ən sirli əməliyyatlarından biri kimi qaldı və əslində uğursuz oldu.
Sukarno 10 il sonra devrildi və təbii ki, 20-ci əsrin ən dəhşətli qan gölməçələrindən birində, “general Suharto”-nun rəhbərliyi altında İndoneziya ordusunun tədbiri ilə hakimiyyətdən kənarlaşdırıldı.
Məxfilikdən çıxmış bu sənədlər göstərir ki, İngiltərə 1965-1966-ci illərdə yüz minlərlə kommunistin, solçuların və sadə kəndlilərin ölümünə səbə olmuş kütləvi qırğını dəstəkləyib.
Britaniya, Sokarno ilə mübarizə aparmaq üçün mediya əməliyyatları icra etdi və generallara hakimiyyətə gəlmək üçün atdıqları addımdan İngiltərənin razılığı barədə arxayın olmalarından ötrü onlara gizli məktublar göndərdi. Suharto İndoneziyaya hökmranlıq etdi və 30 il davam edən hakimiyyəti dövrünün çoxunda vəhşiliyə, qana susamışlığa üz gətirdi.
Dünyaya hakimlik?
Ötən əsrin 60-cı illərində Whitehall rəhbərlərinin zəhinlərində ən azı müəyyən ölkələrdə istədikləri şəxsi hakimiyyətə gətirə bilmələri barədə şübhə yox idi.
Sənədlər göstərir ki, 1961-ci ildə Konqonun xalq tərəfindən seçilmiş ilk rəhbəri “Patris Lumumba”-nın öldürülməsində onların əli olub. Lumumba, hakimiyyətdən salınmaq üçün MI6 və CIA-nın hədəfinə çevrilmişdi. İngiltərə və ABŞ onu həbs edərək işgəncə verdilər.
1948-ci ildə yaradılmış təbliğat bölümü olan İngiltərənin Xarici İşlər Nazirliyi ofisinin qorxulu “Kəşfiyyat Araşdırmaları” idarəsi mediya əməliyyatlarını təşkil etdi. Həmçinin, 1964-cü ildə Braziliyada “Joao Qulart”-ın devrilməsinə kömək oldu. Onun torpaq islahatlarının həyata keçirilməsi və Braziliyanın savadsız cəmiyyətinin səs verməsinə zəmin yaratmaq üçün iddialı planı, ölkənin siyasi, hərbi və biznes elitalarının qəzəbinə səbəb oldu, CIA əslində onun hakimiyyətdən kənarlaşdırılmasına kömək etdi.
Ötən illərin 60-cı illərin ortaları da (Fars) Körfəzi bölgəsində İngiltərəyə bağlı kral ölkələrinin saraylarında çevriliş dövrlərindən biri sayılır.
1964-cü ildə Ərəbistan Milli Qvardiyası üçün müşavir roluna sahib olan Səudiyyə Ərəbistanında məskunlaşan ingilis hərbi zabitləri şahzadə Feysələ kömək etdilər ki, qardaşı Məlik Səudu hakimiyyətdən kənarlaşdırsın. Növbəti ildə İngiltərə Xalid ibn Muhəmməd Əl-Kazimi (Əl-Qasimi) adlı əmirin xeyrinə Şarja Əmirliyinin hökmdarı Səqr ibn Sultan Əl-Qeysaninin devrilməsini dəstəklədi.
O zaman, növbəti ildə onlar digər Əmirlikdə yəni, Əbu Zəbydə oxşar hadisə həyata keçirdilər. Növbəti dəfə oranın hökmdarını qardaşı Zaid ibn Sultan Ali Nəhyanla –BƏƏ-nin indiki prezidentinin atası- əvəz etdilər.
1970-ci ildə İngiltərənin qüdrəti altında və onun oyuncağı olan digər bir kökumətdə, “Oman”-da ingilis zabitlərinin tədbirləri ilə növbəti çevriliş baş verdi. O çevriliş, 2020-ci ildə ölümünə qədər 50 il müddətində dəmir yumruqla hökmranlıq edən Sultan Qabusu hakimiyyətə gətirdi.
Qəddafinin və bir çoxlarının öldürülməsi
Müəmmər Qəddafi, demək olar ki, 1969-cu ildə Liviyada hərbi çevrilişlə hakimiyyətə gələn kimi ingilis neftinin milliləşdirilməsi əməliyyatını həyata keçirdi və İngiltərə onu devrimək qərarına gəldi. Əvvəlcə 1970-1971-ci illərdə planlaşdırılmış qiyam və çevriliş təklif edildi, təbii ki, həyata keçirilmədi.
10 ildən çox keçdikdən sonra İngiltərə, hava bazalarını Liviyanın paytaxtı Tripoliyə hücum edən ABŞ-ın döyüş təyyarələrinin ixtiyarına verdi. Onlar Qəddafinin (yaşayış sarayları) kompleksini hədəfə aldılar. Bu hadisələrdə onlarla insan öldürüldü, amma o, sağ qaldı.
İngiltərə 10 il sonra yəni, 1996-cı ildə işə qarışdı. MI6 “Sirt” şəhərində Qəddafiyə qarşı sui-qəsd hazırlamaq üçün təkfirçi qruplara gizli şəkildə maliyyə dəstəyi verdi. Onların əməliyyatı bir sıra mövcud şəxslərin ölümü ilə nəticələndi, amma Liviya rəhbəri, sağ qaldı.
2011-ci ildə İngiltərə onun devrilməsi üçün geniş şəkildə hava əməliyyatları həyata keçirdi və yer üzündəki təkfirçi qrupları gizli şəkildə himayə etdi ki, onu hakimiyyətdən sala bilsin. Qəddafi həmin ilin Oktyabr ayında öldürüldü.
Yeni yayılmış sənədlərə əsasən, sui-qəsd olunmaları güman olunanlar təkcə Lumumba, Nasir və Qəddafi deyil. MI6-in keçmiş zabiti olan “Riçard Tomlinson”, iddia edib ki, 1992-c ildə Serbiyanın lideri Slobodan Miloşeviçin öldürülməsi üçün MI6-in planları olub.
Ondan sonra növbə Uqandaya çatır. 1969-cu ildə İngiltərə bu ölkənin prezidenti “Milton Oboten”-in öldürülməsi planını həyata keçirdi. İngiltərə Obotenin milliyətçi iqtisadi siyasətlərinə və onun irqi ayrı seçkiliyə düçar olmuş Cənubi Afrikaya qarşı olmasına görə, onunla mübarizə apardı.
Ötən əsrin 70-ci illərinin ortalarında İngiltərənin baş nazir Harold Wilson, Obotenin varisi “İdi Amin”-ə qarşı sui-qəsd təklif etdi. Ötən əsrin 70-ci illərinin sonlarında İngiltərənin Xarici İşlər naziri David Owen dedi ki, o da İdi Aminin sui-qəsd təkilifini irəli sürüb. Amin, ömrünün sonuna kimi Səudiyyə Ərəbistanında sürgündə yaşadı.
Daha çox çevrilişlər
Bu onilliklər boyunca İngiltərə Qəddafi və digərlərini məhv etmək fikrində olub. Çoxları haqqında az məlumat sızan dövlətlərin çevrilməsi üçün digər əməliyyatlar təşkil edib.
Halbuki, Afrika, Asiya və Latın Amerikası ingilis plan cızanları üçün şahmat səhnəsi idi. Avropa (ingilsilərin) gündəmindən kənarda deyildi. 1976-ci ildə dərc olunmuş sənədlər İngiltərənin İtaliya hökümətini devirmək üçün çevriliş planına müdaxilə etməsini göstərir. Həm də elə bir zamanda ki, İtaliya Kommunist Partiyasının seçkilərdə qalib gəlməsinin mümkünlüyü yaxud növbəti hökümətdə nüfuza sahib olacağı görrünürdü.
Hesabatlar göstərir ki, İngiltərə neftinin maraqlarını-xüsusilə BP şirkəti- təmin etmək üçün MI6-in 1992 və 1993-cü ildə Azərbaycan Pespublikasında iki çevrilişdə əli olub. Bu macəralar haqqında çox az təfərrüat dərc olunub.
Ötən onilliklərdə İngiltərənin gizli agentləri yenə də dövlətlərin çevrilməsi zəmnində çalışırdılar. Suriya prezidenti Bəşşar Əsəd, Britaniyanın silahlı müxaliflərə təlim keçmək və onları dəstəkləmək üçün bir neçə illik əməıliyyatların, mediya əməliyyatlarının genişlənməsi və bu ölkədə sistemin dəyişdirilməsi istiqamətində yardım əməliyyatlarının hədəfi oldu.
Məxfilikdən çıxmış bu sənədlər göstərir ki, Latın Amerikasında İngiltərə səfiri 2019-cu ildə sağçıların Boliviya prezidenti “Eva Morales”-ə qarşı çevrilişini dəstəklədi. Bundan əlavə, İngiltərə səfiri litiumun (resurslarının) əldə edilməsinə zəmanət verməklə ölkəsinin maraqlarını təmin etməkdə əsas rola sahib idi.
İngiltərə bir sıra ərəb ölkələri ilə birgə 2019-cu ildə Venezuelada “Nikolas Madiro” hökumətinin yerinə alternativ hökuməti rəsmi olaraq tanıdı və “Xuan Quaydo”-nu “müvəqqəti prezident” kimi himayə etdi. İngiltərə həmçinin, Venezuela müxaliflərini dəstəkləmək üçün yenicə mediya və qeyri-hökumət təşkilatları planları həyata keçirib.
Venezuela Konqresinin Quaydonun hökümətini ləğv etməsilə İngiltərənin Venezueladakı bu tədbiri, İngiltərənin rejim dəyişikliyi zəmnində uğursuz olan digər tədbirləri siyahısına əlavə olundu.
Devrilmələri xoş qarşılamaq
Bu çevrilişlər, devrilmələr siyahısı çiçəklənmədə və yenilənməkdədir. (Çünki,) sübhəsiz, gələcəkdə bu barədə yeni nümunələr və yeni təfərrüatlar ortaya çıxacaq. Bu siyahıda gəlməyənlər, İngiltərənin xoş qarşıladığı, amma birbaşa rolunun olmadığı aydınlaşan çevrilişlərdir.
Məsələn, məxfilikdən çıxmış bu sənədlər göstərir ki, İngiltərə hökuməti 1973-cü ildə Çilinin seçilmiş prezidenti “Salvador Allende”-nin kənarlaşdırılması ilə nəticələnən qanlı çevrilişi şiddətlə alqışladı.
Britaniya rəsmiləri “İdi Amin”-i 1971-ci ildə Uqandada hakimiyyətə gəldiyi zaman dəstəkləyiblər və ola bilsin ki, onun hakimiyyətə gəlməsində, Obotenin yerinə otuzdurulmasında əlləri olub.
Ondan sonrakı onillikdə İngiltərənin o vaxtkı baş naziri “Marqaret Tetçer” hökuməti, ABŞ-ın 1989-cu ildə “Daniel Norieqa”-nı devirmək məqsədi ilə Panamaya etdiyi hücumu güclü şəkildə dəstəklədi. Tetçer həmçinin, Vaşinqtonun 1983-cü ildə Qrenadaya “Mauris Bişap” hökumətinin devrilməsi ilə tamamlanan müdaxiləsini açıq şəkildə dəstəklədi. Onun ardınca Bişap edam olundu.
Xoş təbiətli xəbis
İngiltərənin müdaxilələrindən bəzisi zalım və xəbis qüvvələrə qarşı baş tutub. (İkinci dünya) müharibəsindən sonrakı ilk illərdə zalım Stalin hakimiyyətinə qarşı qiyama zəmin yaratmaq üçün Ukraniyada və Baltikyanı ölkələrdə gizli əməliyyatlar silsiləsi baş tutdu.
Keçən əsrin 90-cı illərində İngiltərənin digər daimi hədəfi olan İraqdakı Səddam Hüseyn, bir canavar idi. O, həmin əsrin 80-cı illərindən bir canavara çevrilməyə başlamışdı. Bu, İngiltərənin onu silahlandıraraq Ayətullah Xomeyninin rəhbərliyi altındakı İranla müharibə etmək üçün onunla ticarət etdiyi vaxt idi.
Bununla belə, İngiltərənin etdiyi çevrilişlərin bir çoxu xalq və mütərəqqi qüvvələri hədəfə alıb. Bu çevrilişlər onları İngiltərə və Qərb iqtisadiyyatı maraqlarını irəli aparan hökumətlərin xeyrinə tamalamaq üçün bilərəkdən həyata keçirilirdi.
Britaniya-İran Neft Şirkətinin (BP) maraqlarını təmin etmək məqsədi güdən Müsəddiqin çiçəklənməkdə olan dempokratiyası devrildi. Çedi Caqan hökuməti də onun Qviananın kasıb xalqının xeyrinə, İngiltərə maraqlarına təhdid olan şəkər və boksit sahəsindəki iqtisadi siyasətlərinə görə (İngiltərənin çevriliş tədbirinə) hədəf oldu.
Lumumba, Arbenz, Qulart və başqaları Londondakı, Vaşinqtondakı şirkətlərin maraqlarını təmin edən siyasətlərə alternativ olaraq solçu inkişaf nümunəsini qabağa aparırdılar. Öz siyasətləri ilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki milyonlara kasıb insan üçün mübət bir görünüş yaradırdılar.
Onlar elə bu əsas səbəbə görə, İngiltərə və Amerika gücünün qurbanlarına çevrildilər.
